Επόμενη στάση... τα αρχαία της Βενιζέλου
Της Πόλυς Κρημνιώτη
Συναντηθήκαμε απέναντι από το μετρό του Συντάγματος. Η κουβέντα μας θα αφορούσε τον σταθμό ενός άλλου μετρό, πολύπαθου μεν, με πολύ σημαντικές αρχαιότητες στα σπλάχνα του όμως. Από την συζήτηση προέκυψε μια νέα προοπτική για τη βυζαντινή "μέση οδό" που οι ανασκαφικές εργασίες έφεραν στο φως στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό Θεσσαλονίκης. Και από την ειδησεογραφία της εβδομάδας, άλλωστε, με την επίσκεψη του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη και στην καρδιά της "μέσης οδού", φάνηκε εξ αρχής ότι μια νέα σελίδα ανοίγει για την τύχη του βυζαντινού πολεοδομικού και αρχιτεκτονικού συνόλου που αποκάλυψη η αρχαιολογική έρευνα της τότε 9ης ΕΒΑ το 2012 στον σταθμό Βενιζέλου.
Την ώρα που ο Νίκος Ξυδάκης, έχοντας περπατήσει την περίφημη Decumanus maximus, δήλωνε ότι "η απλούστερη λύση, σύμφωνα με μια πρώτη εκτίμηση, είναι το μνημείο να παραμείνει ως έχει" και ότι "θα το μελετήσουμε, ενδεχομένως με βοήθεια από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο", αφού "πρέπει να προκριθεί εκείνη η λύση που θα είναι η απλούστερη και οικονομικότερη, με γνώμονα την ανάδειξη του ιστορικού πλούτου της Θεσσαλονίκης και την ουσιαστική ανάπτυξη της πόλης", ο Γιάννης Μπουτάρης μας εξηγούσε την πρόταση του Δήμου Θεσσαλονίκης για "προσωρινή παράκαμψη του σταθμού Βενιζέλου με παράλληλη ανάδειξη των βυζαντινών αρχαιοτήτων".
Ο Δήμος Θεσσαλονίκης είναι από εκείνους που τάχθηκαν υπέρ της διατήρησής τους στον φυσικό τους χώρο, από την πρώτη στιγμή που ετέθη το ζήτημα, την αποφράδα γνωμοδότηση του ΚΑΣ και υπουργική απόφαση Τζαβάρα τον Ιανουάριο του 2013, με την οποία το μοναδικό αυτό βυζαντινό πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό σύνολο καταδικαζόταν στην απόσπαση και μεταφορά του στο στρατόπεδο Μελά. Έκτοτε, ακολούθησε νέα γνωμοδότηση του ΚΑΣ τον Γενάρη του 2014 και υπουργική απόφαση Παναγιωτόπουλου για απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων στον σταθμό, και νέα γνωμοδότηση του ΚΑΣ και υπουργική απόφαση Τασούλα, όπου ενέκρινε τη μελέτη ανάδειξης των αρχαιοτήτων εντός του σταθμού. Σε καμιά από τις τρεις γνωμοδοτήσεις τα μέλη του ΚΑΣ δεν έκριναν απαραίτητο να κάνουν αυτοψία στον σταθμό.
"Η πρόταση η δική μας είναι να μη γίνει προσωρινά ο σταθμός Βενιζέλου, να κλείσει το όρυγμα ( 6μ. βάθος, 70 μ. μήκος και 10μ. πλάτος) του σταθμού με μία πλάκα και έτσι να αποδοθεί η Εγνατία και τα πεζοδρόμια ελεύθερα για τη μετακίνηση των Θεσσαλονικέων μέχρις ότου οριστικοποιηθεί η λύση του ζητήματος. Παράλληλα, με βάση την προμελέτη Αλεξοπούλου, να δημιουργηθεί υπόγεια διάβαση πεζών στην Εγνατία, που ουσιαστικά θα λειτουργεί ως ανοιχτό μουσείο και ο κόσμος θα μπορεί βλέπει τις αρχαιότητες περπατώντας πάνω σε μια 'διάτρητη' γέφυρα που θα τις διασχίζει" λέει ο δήμαρχος, συμπληρώνοντας ότι σε σχέση με το μετρό "πραγματοποιούνται μόνο οι επεμβάσεις για εξαερισμό και άλλες ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις που είναι απαραίτητες για την ασφαλή κυκλοφορία του συρμού".
Με τον τρόπο αυτό, κατά τον δήμαρχο, "το κόστος θα είναι πολύ μικρότερο απ' αυτό που θα απαιτούσε η μελέτη και κατασκευή ενός σταθμού με απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, και ενισχύεται αναπτυξιακά και οικονομικά η πόλη. Όταν διαλευκανθούν όλες οι αμφιβολίες περί μετακίνησης ή όχι των αρχαιοτήτων να γίνει ο σταθμός. Ο στόχος είναι να ξεκαθαριστεί αν θα μεταφερθούν ή όχι. Εμείς είμαστε αμετακίνητοι στη μη μεταφορά των αρχαιοτήτων. Έχουμε άλλωστε προσφύγει και στο ΣτΕ".
Ο Γιάννης Μπουτάρης αρχίζει να σχεδιάζει στα χαρτιά μου το σχέδιο της πρότασης του δήμου, η οποία θα συζητηθεί τη Δευτέρα στις 4 το μεσημέρι στην κοινή σύσκεψη που θα γίνει στο υπουργείο Πολιτισμού μεταξύ των αναπληρωτών υπουργών Πολιτισμού και Υποδομών και του ίδιου. Καθώς σχεδιάζει, αναφέρεται μάλιστα και στο ευρύτερο σχέδιο για την ανάδειξη και την αξιοποίηση του πολιτιστικού τριγώνου που περικλύεται από "τις αρχαιότητες Βενιζέλου μαζί με το Μπεζεστένι και το Αλκαζάρ και μπορεί να αποτελέσουν ένα σύνολο αντιπροσωπευτικό της περιοχής και της ιστορικής της διάρκειας".
Το επίμαχο ζήτημα ωστόσο για τους Θεσσαλονικείς παραμένει η λειτουργία του μετρό, το οποίο με τα νέα χρονοδιαγράμματα υπολογίζεται να ολοκληρωθεί από τα τέλη του 2019 μέχρι τα μέσα του 2020. "Η συνολική πρόταση και θέση του δήμου για τη διάσωση των αρχαιοτήτων δεν επηρεάζει καθόλου την εκτέλεση των τεχνικών εργασιών του μετρό. Δεν μπορεί η Αττικό Μετρό να χρησιμοποιεί ως άλλοθι τη θέση του δήμου και τις ίδιες της αρχαιότητες για τις όποιες καθυστερήσεις στο έργο. Να υπογραμμίσουμε ότι οι αποφάσεις του δήμου για τις αρχαιότητες και όποιες ενεργές έγιναν γι' αυτές ήταν ομόφωνες στο δημοτικό συμβούλιο" λέει ο Γιάννης Μπουτάρης, προσθέτοντας ότι με τη νέα πρόταση υπάρχει όλος ο χρόνος προκειμένου να γνωμοδοτήσει και ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας.
"Απευθυνθήκαμε σε δύο πλευρές για γνωμοδότηση. Στη βρετανική εταιρεία Αlbion που είναι σύμβουλοι του μετρό του Λονδίνου και σε Ρώσους εμπειρογνώμονες που είναι σύμβουλοι των Σιδηροδρόμων Μόσχας. Οι Βρετανοί θα μας πουν αν μπορούν να ασχοληθούν με την υπόθεση. Ζήτησα από την Αττικό Μετρό να πληρώσει τους Άγγλους και δεν δέχτηκε. Αναρωτιόμαστε γιατί δεν καλεί η Αττικό Μετρό ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα και αφήνει τον δήμο να κάνει μια δουλειά που σε τελευταία ανάλυση δεν είναι δική του. Αυτό με βάζει σε σκέψεις για τον ρόλο της Αττικό Μετρό, η οποία, ως φαίνεται έχει αποφασίσει, σε αντίθεση με τους αρχαιολόγους, να μετακινηθούν οι αρχαιότητες, πράγμα που εκφράστηκε και στην πρώτη απόφαση του ΚΑΣ επί υπουργίας Τζαβάρα" λέει ο δήμαρχος.
Άλλωστε, ο δήμος, όπως μας εξηγεί, καταφεύγει στην εν λόγω πρόταση "γιατί αφενός δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η μετακίνηση θα γίνει χωρίς σοβαρές ζημιές για τις αρχαιότητες και από την άλλη γιατί κανένας από τους εμπειρογνώμονες της Αττικό Μετρό δεν μας διαβεβαιώνει ότι πράγματι μπορεί να γίνει ο σταθμός χωρίς να μετακινηθούν οι αρχαιότητες. Η μετακίνηση όμως είναι προβληματική".
Προβληματική για τον Γιάννη Μπουτάρη είναι και η ίδια η χάραξη των σταθμών του μετρό Θεσσαλονίκης. "Ο σταθμός Βενιζέλου απέχει 700 μέτρα από τον σταθμό Βαρδάδη και 370 μέτρα από τον σταθμό Αγ. Σοφίας και ο Αγ. Σοφίας από τον σταθμό Πανεπιστημίου απέχει 700 μέτρα. Οι αριθμοί αυτοί μας δίνουν μια ξεκάθαρη εικόνα, γιατί μπορούσε αντί να γίνουν δύο σταθμοί, οι Βενιζέλου και Αγ. Σοφίας, να γίνει ένας μόνο στην Αριστοτέλους, όπως είχαν προτείνει εξ αρχής οι αρχαιολόγοι. Αυτό δείχνει την πολύ κακή αντιμετώπιση της μελέτης χάραξης του μετρό. Υπάρχουν τρεις επιπλέον σταθμοί αυτού που πραγματικά χρειαζόταν. Καταλαβαίνετε και τα επιπλέον κόστη. Όλοι γνωρίζουμε ότι το μεγαλύτερο κόστος στην κατασκευή ενός μετρό το έχουν οι σταθμοί" καταλήγει με νόημα ο δήμαρχος.
Η πρόταση του Δήμου Θεσσαλονίκης βρίσκει κατ' αρχάς θετική αντιμετώπιση από τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων στον οποίο απευθύνθηκε. Όπως επισημαίνει η πρόεδρός του Όλγα Σακαλή, "από την αρχή ο ΣΕΑ τάχθηκε υπέρ της in situ διατήρησης των αρχαιοτήτων, προτείνοντας λύσεις οικονομικότερες απ' αυτές της Αττικό Μετρό. Για μας είναι πολύ σημαντική η άμεση απόδοση του μνημείου στους πολίτες της Θεσσαλονίκης. Υπό αυτό το πρίσμα και με μια πρώτη ανάγνωση της μελέτης κατάργησης του σταθμού που προτείνει ο δήμος, θεωρώ ότι λύνεται άμεσα το ζήτημα της διατήρησης του μνημείου, κάνοντάς το ταυτόχρονα ελκυστικό και προσβάσιμο στους πολίτες".
Το θέμα της παραμονής των αρχαιοτήτων στον φυσικό τους χώρο βέβαια αποτελεί απαράβατο όρο για αρχαιολόγους και υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη. "Τα αρχαία δεν πρέπει να φύγουν, διότι θα διαταραχθεί η αυθεντικότητά τους όταν επανακάμψουν στον χώρο, δεδομένου ότι είναι η πρώτη φορά που θα επιχειρηθεί ένα τέτοιου μεγέθους εγχείρημα" μας λέει η πρώην έφορος Κλασικών και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης Δέσποινα Μακροπούλου, η οποία εμμένει σ' αυτή την άποψη από την πρώτη στιγμή που ετέθη το ζήτημα της απόσπασής τους από τον σταθμό. Η ίδια, μάλιστα, πριν από λίγες ημέρες, παρουσιάζοντας στο δημοτικό συμβούλιο τις βυζαντινές αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών στους σταθμούς του μετρό Θεσσαλονίκης, με αιχμή τις αρχαιότητες της Βενιζέλου, τόνισε πως «εκ του αποτελέσματος, όλοι συμφωνούμε ότι τουλάχιστον ένας σταθμός θα έπρεπε να λείπει. Αντί δηλαδή Βενιζέλου και Αγ. Σοφίας, να ήταν μόνο ένας στην Αριστοτέλους».
Αλλά και ο νυν διευθυντής της Εφορείας Κλασικών και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Σταμάτης Χονδρογιάννης επιμένει ότι "τα αρχαία πρέπει με κάθε τρόπο να διατηρηθούν στη θέση τους. Πρόκειται για ένα αρχαιολογικό σύνολο μοναδικής αρχαιολογικής αξίας και σύνθεσης, που δεν μας επιτρέπει να σκεφτούμε άλλες επιλογές. Δεν είναι μεμονωμένο αρχαιολογικό εύρημα, αλλά ένα αρχαιολογικό σύνολο με τέτοια αυθεντικότητα η οποία σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να διαταραχθεί. Αν δηλαδή μεταφερθεί και επανατοποθετηθεί αυτόματα χάνεται η αυθεντικότητά του ως αρχαιολογικό σύνολο της πόλης. Είναι ένα παλίμψηστο της πόλης, ένα όλον που δεν μας επιτρέπει να σκεφτούμε κάτι άλλο. Και η ανάδειξή του δεν πρέπει να έρχεται σε καμία περίπτωση σε αντίθεση με τη λειτουργία του μετρό".
"Δεν πρόκειται για γινάτι των αρχαιολόγων" μας λέει η διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης Τζένη Βελένη. "Οι συνάδελφοι έχουν αποτυπώσει και τεκμηριώσει άψογα το μνημείο. Το θέμα είναι να ωφεληθεί η πόλη" συμπληρώνει. Ως εκ τούτου, "συμφωνώ με την πάγια θέση του ΣΕΑ, που λέει να γίνει επισκέψιμο στο κοινό. Δεν υπάρχει περίπτωση όποιος πολίτης δει μπροστά του αυτό το σπουδαίο αρχαιολογικό σύνολο να συμφωνήσει σε οποιαδήποτε λύση που προϋποθέτει την απόσπασή του από τον σταθμό. Δεν θα ξεχάσω τον βυζαντινολόγο, καθηγητή στην Ecole des Hautes Etudes του Παρισιού Πάολο Οντορίκο όταν είδε από κοντά τη "μέση οδό" και αναφώνησε "είναι δυνατό να θέλετε να καταστρέψετε τη βυζαντινή σας Πομπηία;".
Σχόλια